Πολλοί αναρωτιέστε γιατί το έντερο θεωρείται το μεγαλύτερο ενδοκρινικό όργανο και ο δεύτερος εγκέφαλος.

Οι γαστρεντερικές ορμόνες είναι πεπτίδια που απελευθερώνονται στην κυκλοφορία από τα ενδοκρινικά κύτταρα καθώς και τους νευρώνες στον γαστρεντερικό σωλήνα. Περισσότερα από 30 ορμονικά γονίδια είναι επί του παρόντος γνωστό ότι εκφράζονται στο στομάχι και τα έντερα, γεγονός που καθιστά το έντερο το μεγαλύτερο ενδοκρινικό όργανο στο σώμα.

 Η σεκρετίνη, η γαστρίνη και η χολοκυστοκινίνη ήταν οι πρώτες ορμόνες του εντέρου που ανακαλύφθηκαν το 1970. Το έντερο μπορεί επίσης να θεωρηθεί ως ένα αισθητήριο όργανο που λειτουργεί μέσω νευρώνων, ενδοκρινικών κυττάρων και κυττάρων του ανοσοποιητικού με πεπτίδια του εντέρου ως σηματοδοτικές ουσίες. Τα κύτταρα της εντεροχρωμαφίνης, διάσπαρτα σε ολόκληρο τον γαστρεντερικό βλεννογόνο, σχηματίζουν το μεγαλύτερο ενδοκρινικό κυτταρικό σύστημα. Με διαφόρους  μηχανισμούς φαίνεται ότι περισσότερα από 100 διαφορετικά ορμονικά ενεργά πεπτίδια απελευθερώνονται από τη γαστρεντερική οδό.

Νευροενδοκρινικές διαταραχές του εντέρου

Η ρύθμιση της γαστρεντερικής λειτουργίας είναι γνωστό ότι περιλαμβάνει στοιχεία του εντερικού νευρικού συστήματος. Διαδικασίες όπως η έκκριση, η κινητικότητα, η ροή του αίματος και η λειτουργία του ανοσοποιητικού επηρεάζονται από ένα πολύπλοκο δίκτυο νευρώνων των οποίων τα κυτταρικά σώματα βρίσκονται στο έντερο. Αυτοί οι νευρώνες χρησιμοποιούν ένα ευρύ φάσμα ουσιών ως νευροδιαβιβαστές

Το ενδιαφέρον της υπόθεσης είναι ότι πολλοί από αυτούς τους νευροδιαβιβαστές παράγονται στο έντερο από τα εντερικά κύτταρα και από τα χιλιάδες βακτήρια που ζουν φυσιολογικά εκεί. Πχ σεροτονίνη , το γ- αμινοβουτυρικό οξυ (GABA), το οποίο βοηθά στον κατευνασμό των  αισθημάτων  άγχους και  φόβου), μελατονίνη, η ισταμίνη (υπεύθυνη για αλλεργικές αντιδράσεις), η ακετυλοχολίνη κλπ

Το 95% της σεροτονίνης μας, του βασικού νευροδιαβιβαστή που είναι υπεύθυνος για τη ρύθμιση της διάθεσης, παράγεται στο έντερο. Η ανεπάρκεια σεροτονίνης προκαλεί κατάθλιψη και σε μερικούς, άγχος. Η σεροτονίνη και άλλοι νευροδιαβιβαστές ταξιδεύουν από το έντερο στον εγκέφαλο μέσω του πνευμονογαστρικού νεύρου . Αυτό είναι το μακρύτερο νεύρο του σώματος που αναδύεται απευθείας από τον εγκέφαλο. Τα χημικά σήματα ταξιδεύουν τόσο από το έντερο στον εγκέφαλο όσο και αντίστροφα. Εξαιτίας αυτού, όσοι έχουν προβλήματα με το έντερο διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο ανισορροπίας της διάθεσης, άγχους και κατάθλιψης. Εδώ παίζει ρόλο η σεροτονίνη. Στην πραγματικότητα, η πλειοψηφία των αντικαταθλιπτικών δρουν μπλοκάροντας τους υποδοχείς σεροτονίνης του εγκεφάλου. Αυτό απελευθερώνει περισσότερη σεροτονίνη για να παραμείνει παρούσα στον εγκέφαλο

ΕΧΟΥΝ  αναγνωριστεί όλο και περισσότερο, ότι οι ανωμαλίες αυτού του νευροενδοκρινικού ρυθμιστικού συστήματος αποτελούν τη βάση πολλών γαστρεντερικών διαταραχών. Οι πιο προφανείς είναι καταστάσεις περίσσειας πεπτιδίων που βρίσκονται σε ασθενείς με ενδοκρινικούς όγκους του εντέρου όπως καρκινοειδές, γαστρίνωμα και σωματοστατίνωμα. Αντίθετα, άλλες διαταραχές φαίνεται να σχετίζονται με καταστάσεις ανεπάρκειας. Παραδείγματα περιλαμβάνουν τόσο την αχαλασία όσο και τη νόσο του Hirschsprung (συγγενές μεγάκολο), όπου η απώλεια της ανασταλτικής νευρικής δράσης οδηγεί σε ανωμαλίες της περισταλτικής και της λειτουργίας του σφιγκτήρα. Τα στοιχεία για μη φυσιολογική νευροενδοκρινική ρύθμιση που οδηγεί σε καταστάσεις ασθένειας αυξάνονται για πολλές άλλες γαστρεντερικές διαταραχές.

Κατανομή των ενδοκρινικών κυττάρων του εντέρου

Η κατανομή των ενδοκρινικών κυττάρων στο γαστρεντερικό σωλήνα διαφέρει από αυτή του κλασικού ενδοκρινικού συστήματος και  τα ενδοκρινικά κύτταρα είναι διάσπαρτα μεταξύ του βλεννογόνου και τα κύτταρα του εντέρου. 

Διακρίνονται 6 οικογένειες ορμονών- πεπτιδίων: 

Η οικογένεια της σεκρετίνης (σεκρετίνη, γλυκαγόνη και πεπτίδια παρόμοια με γλυκαγόνη, αγγειοδραστικό εντερικό πολυπεπτίδιο και πεπτίδιο ιστιδίνη ισολευκίνη, ορμόνη απελευθέρωσης αυξητικής ορμόνης και πεπτίδιο που ενεργοποιεί την αδενυλυλοκυκλάση της υπόφυσης)

Η οικογένεια της ινσουλίνης (ινσουλίνη, ινσουλινοειδής αυξητικός παράγοντας I και II και χαλασίνη)

Η οικογένεια του EGF (επιδερμικός αυξητικός παράγοντας),TGF και αμφιρυθμιστές

Η οικογένεια της γαστρίνης (γαστρίνη και χολοκυστοκινίνη)

Η οικογένεια του PP (παγκρεατικό πολυπεπτίδιο, πεπτίδιο ΥΥ και νευροπεπτίδιο Υ)

Η οικογένεια ταχυκινινών (ουσία Ρ και νευροκινίνες)

Η οικογένεια των σωματοστατινών (σωματοστατίνη και κορτικοστατίνη)

 

Το έντερο ως ενδοκρινικό-νευρικό-ανοσοποιητικό σύστημα

Ο εντερικός βλεννογόνος μπορεί επίσης να θεωρηθεί ως μεγάλος αισθητήριο όργανο με πολύπλοκη αλληλεπίδραση μεταξύ νευρώνων, ενδοκρινικά κύτταρα και το ανοσοποιητικό σύστημα. Το εντερικό το σύστημα νευρώνων αποτελείται από 100 εκατομμύρια νευρώνες, το ενδοκρινικό σύστημα χρησιμοποιεί περίπου 100 αναγνωρισμένους αγγελιοφόρους και το ανοσοποιητικό σύστημα του εντέρου φιλοξενεί περισσότερα από το 70% των κυττάρων του ανοσοποιητικού συστήματος στο σώμα .

Ο άξονας εντέρου-εγκεφάλου είναι ένα αμφίδρομο δίκτυο επικοινωνίας που συνδέει το εντερικό και το κεντρικό νευρικό σύστημα. Αυτό το δίκτυο δεν είναι μόνο ανατομικό, αλλά επεκτείνεται και περιλαμβάνει ενδοκρινικές, χυμικές, μεταβολικές και ανοσολογικές οδούς επικοινωνίας. Το αυτόνομο νευρικό σύστημα, ο άξονας υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφριδίων (HPA) και τα νεύρα εντός της γαστρεντερικής οδού, όλα συνδέουν το έντερο με τον εγκέφαλο, επιτρέποντας στον εγκέφαλο να επηρεάζει τις εντερικές δραστηριότητες, συμπεριλαμβανομένης της δραστηριότητας των λειτουργικών ανοσοενεργών κυττάρων. και το έντερο να επηρεάσει τη διάθεση, τη γνωστική λειτουργία και την ψυχική υγεία. Γι’ αυτό τον λόγο θεωρείται ως δεύτερος εγκέφαλος

Η φλεγμονή, η κατάθλιψη και το μικροβίωμα

 Επιπλέον, οι διαταραχές της εντερικής διαπερατότητας πιστεύεται ότι αποτελούν τη βάση της χρόνιας φλεγμονής χαμηλού βαθμού που παρατηρείται σε ψυχιατρικές διαταραχές που σχετίζονται με το στρες. Τα άτομα  με συμπτώματα κατάθλιψης συχνά εμφανίζουν αυξημένη έκφραση προφλεγμονωδών κυτοκινών, όπως η IL-1β, η IL-6, ο παράγοντας νέκρωσης όγκου-α, η  ιντερφερόνη γάμμα και η C-αντιδρώσα πρωτεΐνη(CRP). 

Βιβλιογραφία

·       H. Ahlman & O. Nilsson. Review The gut as the largest endocrine organ in the body Annals of Oncology 12 (Suppl. 2): S63-S68, 2001.

·       Jeremy Appleton. The Gut-Brain Axis: Influence of Microbiota on Mood and Mental Health. Integr Med  2018 Αύγ. 17(4): 28–32 

·       Jensen RT. Natural history of digestive endocrine tumors In Mignon M, Colombel JF (eds): Recent Advances in the Pathophysiology and Management of Inflammatory Bowel Diseases and Digestive Endocrine Tumors. Montgrouge: John Libbey Eurotext 1999; 192-219.